independent
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਸੰਗਰਸ਼: ਅਣਨੈਸਰਗੀਕ ਖੇਤੀ, ਅਣਵਿਧਿਤ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀਆਂ ਨੇ ਸੰਕਟ ਵਧਾਇਆ- Ground water crisis
ਪੰਜਾਬ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਨਾਜ ਘਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਕਮੀ Ground water crisis ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਕਟ ਸਿਰਫ ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਖ਼ਰਾਬ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਅਣਨੈਸਰਗੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਅਣਵਿਧਿਤ ਵਰਤੋਂ, ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹਠੀਲੀ ਸੋਚ ਇਸ ਮਸਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ।
ਅਣਨੈਸਰਗੀਕ ਖੇਤੀ: ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ
ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਰ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚਾਵਲ (ਧਾਨ) ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੇ ਅਤਿ ਸੰਕਟਮਈ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਾਨ ਇੱਕ ਐਸਾ ਫਸਲ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ Ground water crisis ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਹਾ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ ਦਾ ਪੈਟਰਨ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰ ਸਕੇ।
ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੀਟਰ ਗ੍ਰਾਊਂਡ ਵਾਟਰ ਇਸ ਫਸਲ ਲਈ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਮੀਨ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਡਰਾਮਾਈਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਘਟ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਚੋਣ ਹੈ – ਜੋ ਕਿਸਾਨ ਲਾਭ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਮੁੜਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ।
ਅਣਵਿਧਿਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ: ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਜਾਂ ਅਣਜਾਣਪਣ?
ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕੋਈ ਢੰਗ ਵਾਲੀ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਦੀ ਬੇ-ਲਾਗਤ ਵਰਤੋਂ, ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨੇ ਇਸ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਗ੍ਰਾਊਂਡ ਵਾਟਰ ਰੀਚਾਰਜ ਹੋਣ ਦੀ ਗਤੀ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਵਾਟਰ ਸਿਸਟਮ ਲੀਕ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਜਾਂ ਰੇਨ ਵਾਟਰ ਹਾਰਵੇਸਟਿੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਹੀ ਹੋਈ।
ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ: ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ
ਪਾਣੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਧੂਰੀਆਂ, ਨਰਮ ਅਤੇ ਅਣਫ਼ੈਸਲੇਕੁਨ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਅਸਲੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਆਧੀ ਅਧੂਰੀ ਸਕੀਮਾਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਗਜ਼ੀ ਘੋਸ਼ਣਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ।
ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਐਲਾਨ ਹੋਏ, ਪਰ ਜਮੀਨ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਾਅ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਔਰ ਵੀ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਰਭਰਤਾ ਵਧਾਈ ਗਈ।
ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹ ਸੋਚ: ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨਾ
ਕਿਸਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਦ, ਅਣਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਰਿਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੋਚ ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਨਵੇਂ ਕਿਸਾਨ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡ੍ਰਿਪ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਜਾਂ ਖੇਤੀ ਦੀ ਡਾਈਵਰਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਵੱਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ।
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਉਦਾਹਰਨ: UAE ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ – ਰੇਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਦੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼, ਜਿਵੇਂ UAE, ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਹੇ ਹਨ। UAE ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੁਦਰਤੀ ਪਾਣੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੈਸੇਲੇਨੇਸ਼ਨ ( ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀਣ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ), ਰੀਸਾਈਕਲਡ ਵਾਟਰ, international water conservation methods, UAE water management ਅਤੇ ਸਮਾਰਟ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡ੍ਰਿਪ ਅਤੇ ਸਪ੍ਰੇ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਦਾ ਵਰਤ ਕੇ ਰੇਤਲੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਹਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁੱਕੇ ਰਹੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ “ਸੰਸਾਧਨ” ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ “ਅਮੂਲ ਨਿਵੇਸ਼” ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜੇ ਰੇਤ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੈਭੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ, ਜਿਸਨੂੰ ਰੱਬ ਨੇ ਪਾਣੀ, ਹਰੀਅਾਵਲੀ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸੋਚਣ ਦਾ ਢੰਗ ਬਦਲ ਲਈਏ।
ਇਕ ਚੇਤਾਵਨੀ: ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਗੇ, ਤਾਂ ਕਾਲ ਆਇਆ
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਗੇ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਸੂਖੇ ਅਤੇ ਬੰਝਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰੇਗੀ। ਪਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।
ਹੱਲ: ਇਲਾਜ ਨਾ ਲੱਭੀ ਬੀਮਾਰੀ ਨਹੀਂ
-
ਖੇਤੀ ਦੀ ਡਾਈਵਰਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ – ਧਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ।
-
ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਤਕਨੀਕਾਂ – ਡ੍ਰਿਪ ਅਤੇ ਸਪ੍ਰੇ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ।
-
ਰੇਨ ਵਾਟਰ ਹਾਰਵੇਸਟਿੰਗ – ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਰੀਚਾਰਜ ਸਿਸਟਮ ਬਣਾਉਣਾ।
-
ਸਖ਼ਤ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ – ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ।
-
ਕਿਸਾਨ ਸਿੱਖਿਆ ਮੁਹਿੰਮ – ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਉੱਤੇ ਫੋਕਸ ਕਰਨਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ:- ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਪੈਸਾ ਕਿਵੇਂ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਚੇਤਾਵਨੀ:
ਜੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਗੇ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਬਣੇਗਾ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਜਾਗਣ ਦਾ ਹੈ, ਨਕਲ ਕਰਨ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਦੋਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਨਹੀਂ।
ਅਸਵੀਕਾਰ ਨੋਟ :
ਇਹ ਲੇਖ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਹੈ। ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਚਾਰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ।
4 Comments